Spis treści
Henry Kissinger był więcej niż tylko dyplomatą czy sekretarzem stanu.
Był architektem globalnego porządku – człowiekiem, który przez ponad pół wieku kształtował sposób, w jaki Stany Zjednoczone prowadzą politykę międzynarodową, łącząc realpolitik, dyplomację interesów i sieci korporacyjno-finansowe.
Jako doradca ds. bezpieczeństwa narodowego (1969-1975) i sekretarz stanu (1973-1977) pod prezydentami Richardem Nixonem i Geraldem Fordem, Kissinger zdefiniował amerykańską politykę zagraniczną końca zimnej wojny – otwarcie na Chiny, détente z ZSRR, dyplomację wahadłową na Bliskim Wschodzie.
Jednak jego dziedzictwo to także bombardowanie Kambodży, przewroty w Chile i Boliwii, wsparcie dla krwawych dyktatur w Argentynie, Indonezji i Pakistanie.
Kissinger zmarł 29 listopada 2023 roku w wieku 100 lat, pozostawiając po sobie spuściznę, która dzieli historyków, politologów i społeczeństwa – symbol pragmatyzmu zimnowojennego lub cynicznej kalkulacji geopolitycznej, w której moralność została zastąpiona przez interes.
Pochodzenie i emigracja – od Heinza do Henry’ego
Heinz Alfred Kissinger urodził się 27 maja 1923 roku we Fürth w Bawarii w rodzinie niemieckich Żydów.
Jego ojciec, Louis Kissinger, był nauczycielem, a matka, Paula Stern, prowadziła dom.
W miarę jak nazizm narastał w Niemczech, rodzina Kissinger, jako Żydzi, była coraz bardziej zagrożona.
W 1938 roku, na fali persekucji, rodzina wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, uciekając przed hitlerowskimi Niemcami.
Heinz zmienił imię na Henry i rozpoczął asymilację w amerykańskim społeczeństwie.
W 1943 roku, w wieku 20 lat, otrzymał amerykańskie obywatelstwo i został powołany do US Army.
Służył podczas II wojny światowej, biorąc udział w bitwie o Ardeny i operacjach w Europie Zachodniej.
Doświadczenie wojny ukształtowało jego światopogląd – przekonanie, że świat jest miejscem bezlitosnej walki o władzę, w której moralność jest luksusem, na który nie mogą sobie pozwolić wielkie mocarstwa.
Kariera akademicka na Harvardzie – budowanie reputacji eksperta
Po wojnie Kissinger podjął studia politologiczne na Uniwersytecie Harvarda, które ukończył w 1951 roku.
Trzy lata później uzyskał stopień doktora, pisząc dysertację na temat europejskiej dyplomacji w XIX wieku – analizę kongresu wiedeńskiego i polityki równowagi sił Klemensa von Metternicha.
Ta praca stała się fundamentem jego filozofii politycznej – przekonania, że stabilność międzynarodowa wymaga nie idealizmu moralnego, ale pragmatycznego zarządzania interesami mocarstw.
W latach 1958-1971 Kissinger piastował funkcję dyrektora Harwardzkiego Seminarium Międzynarodowego, gdzie budował reputację jednego z najwybitniejszych amerykańskich ekspertów od spraw międzynarodowych i broni jądrowej.
Równolegle pracował jako konsultant dla agencji rządowych, think tanków i kampanii prezydenckich – w tym kampanii Nelsona Rockefellera, który trzykrotnie ubiegał się o nominację Partii Republikańskiej.
Właśnie powiązania z rodziną Rockefellera – jedną z najbardziej wpływowych dynastii finansowych Ameryki – otworzyły Kissingerowi drzwi do struktur władzy.
Wejście do administracji USA – doradca i sekretarz stanu
Po zwycięstwie Richarda Nixona w wyborach prezydenckich w 1968 roku, Kissinger został mianowany doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego.
Funkcję tę pełnił w latach 1969-1975, jednocześnie sprawując od 1973 roku urząd 56. sekretarza stanu USA (do 1977).
Kissinger jako pierwszy piastował obie funkcje jednocześnie, co dało mu bezprecedensową kontrolę nad amerykańską polityką zagraniczną.
Jak zauważył profesor Krzysztof Michałek, amerykanista, Kissinger wykazał, że pozycja doradcy ds. bezpieczeństwa może być wręcz kluczową w administracji i w jakiś sposób nawet ważniejszą niż pozycja sekretarza stanu czy sekretarza obrony.
Faktycznie podniósł tę funkcję do szczególnego wymiaru, jakim cieszy się ona dzisiaj.
Nazwał sam siebie „kowbojem, który działa sam” – obrazując swoją filozofię działania poza biurokratycznymi strukturami, w bezpośrednim kontakcie z przywódcami państw i decyzjami strategicznymi.
Kluczowe osiągnięcia – otwarcie na Chiny i détente z ZSRR
Najważniejszym osiągnięciem Kissingera było otwarcie stosunków dyplomatycznych z Chińską Republiką Ludową w 1972 roku.
W lutym 1972 roku prezydent Nixon, wspierany przez Kissingera, odbył historyczną wizytę w Pekinie, spotykając się z przywódcą Mao Zedongiem.
Decyzja ta była wynikiem zimnowojennej kalkulacji – wykorzystania chińsko-radzieckiego rozłamu do osłabienia ZSRR i zapewnienia Ameryce strategicznej przewagi.
Kissinger liczył, że „układ” zawarty z Pekinem zostanie wymierzony w Moskwę, zgadzając się przy tym, aby Tajwan, czyli Republika Chińska, nie był uznawany jako państwo – była to rezygnacja z koncepcji „dwóch Chin”, którą odrzucał Pekin.
Jednocześnie Kissinger prowadził politykę détente (odprężenia) ze Związkiem Radzieckim.
Odpowiadał za rozmowy „normalizujące” relacje między USA i ZSRR, negocjował m.in. podpisanie układów SALT (Strategic Arms Limitation Talks), które miały ograniczyć wyścig zbrojeń nuklearnych.
W 1973 roku Kissinger wynegocjował Porozumienia Paryskie, które formalnie kończyły amerykańskie zaangażowanie w wojnę wietnamską.
Za tę rolę otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla (wspólnie z wietnamskim negocjatorem Le Duc Tho, który odmówił jej przyjęcia).
Decyzja o przyznaniu mu tej nagrody jest do dziś krytykowana, ponieważ w tym samym czasie Kissinger autoryzował bestialskie bombardowanie Kambodży.
Filozofia realpolitik – równowaga sił i cynizm geopolityczny
Kissinger był zwolennikiem podejścia do geopolityki znanego jako realpolitik – pragmatycznego zarządzania interesami państw opartego na kalkulacji sił, nie moralności.
Jego filozofia polityczna czerpała z europejskiej tradycji dyplomatycznej XIX wieku – od Metternicha i Bismarcka – i opierała się na przekonaniu, że stabilność międzynarodowa wymaga równowagi sił między mocarstwami.
W tej wizji świat nie jest polem konfrontacji ideologicznej między dobrem a złem, lecz areną, w której wielkie mocarstwa zarządzają swoimi interesami poprzez sojusze, kompromisy i konflikty proxy.
Kissinger uważał, że moralność nie powinna determinować polityki zagranicznej – interes narodowy, stabilność i równowaga sił są nadrzędne wobec wartości takich jak demokracja czy prawa człowieka.
To podejście doprowadziło go do wspierania krwawych dyktatur, o ile służyło to amerykańskim interesom geopolitycznym.
Jak zauważył jeden z krytyków, Kissinger zagwarantował trwanie izraelskiej okupacji ziem palestyńskich na wiele kolejnych dziesięcioleci, zaprojektował prowadzony przez Amerykanów tak zwany proces pokojowy, który zdefiniował politykę USA wobec Izraela i Palestyny, a od tamtej pory przynosi kolejne katastrofy w dużej części świata arabskiego.
Powiązania z elitami finansowymi – Rockefellerowie, CFR, Komisja Trójstronna
Kissinger nigdy nie był izolowanym biurokratą – był głęboko osadzony w sieciach amerykańskich elit finansowych i korporacyjnych.
Jego powiązania z rodziną Rockefellerów sięgały lat 50., gdy był konsultantem kampanii prezydenckiej Nelsona Rockefellera.
Później został członkiem Rady Stosunków Zagranicznych (Council on Foreign Relations, CFR) – elitarnego think tanku finansowanego przez Fundację Rockefellera, który od dziesięcioleci kształtuje amerykańską politykę zagraniczną.
W 1973 roku, wraz z Davidem Rockefellerem i Zbigniewem Brzezińskim, Kissinger był jednym z założycieli Komisji Trójstronnej – organizacji pozarządowej mającej na celu wspieranie bliższej współpracy między Japonią, Europą Zachodnią i Ameryką Północną.
Komisja miała służyć jako mechanizm koordynacji polityki gospodarczej i zagranicznej między mocarstwami kapitalistycznymi w obliczu kryzysów naftowych lat 70. i wyzwań ze strony ZSRR.
Te powiązania ujawniają, że Kissinger nie był tylko dyplomatą – był strateg systemowym, działającym na styku dyplomacji, wywiadu, ekonomii i korporacyjnych sieci wpływu.
Ciemna strona dyplomacji – Chile, Kambodża, Indonezja, Argentyna
Pomimo oficjalnego wizerunku noblisty i mędrca, bilans działań Kissingera jest naznaczony krwią i cierpieniem milionów ludzi.
Bombardowanie Kambodży – między 1969 a 1973 rokiem Kissinger autoryzował tajne bombardowanie Kambodży, które było częścią operacji mającej na celu zniszczenie baz Viet Congu.
Operacja ta doprowadziła do śmierci setek tysięcy cywilów i destabilizacji kraju, co utorowało drogę do władzy Czerwonym Khmerom i ludobójstwa, które przerosło najgorsze scenariusze.
Chile – w 1970 roku, gdy socjalista Salvador Allende wygrał demokratyczne wybory prezydenckie w Chile, Kissinger, wspólnie z dyrektorem CIA Richardem Helmsem, przygotował plan jego obalenia.
W 1973 roku administracja USA wspierała zamach stanu generała Augusto Pinocheta, który obalił Allende i ustanowił brutalną dyktaturę wojskową.
Reżim Pinocheta był odpowiedzialny za tortury, morderstwa i zniknięcia tysięcy opozycjonistów.
Argentyna – Kissinger wspierał argentyńską juntę wojskową podczas tzw. Brudnej Wojny (1976-1983), w której zginęło około 30 tysięcy osób.
Indonezja – Kissinger udzielił poparcia indonezyjskiej inwazji na Timor Wschodni w 1975 roku, która doprowadziła do śmierci około 200 tysięcy Timorczyków.
Pakistan – podczas wojny o niepodległość Bangladeszu w 1971 roku, Kissinger wspierał Pakistan, mimo że reżim pakistański dopuszczał się ludobójstwa na ludności bengalskiej.
Te działania ujawniają, że dla Kissingera demokracja była instrumentem, nie wartością – wspierał ją tylko wtedy, gdy służyła amerykańskim interesom geopolitycznym, a gdy kolidowała z nimi, był gotów ją zniszczyć.
Późniejsza działalność – Kissinger Associates i globalne konsultacje
Po opuszczeniu rządu w 1977 roku, Kissinger założył Kissinger Associates – międzynarodową firmę doradztwa geopolitycznego, którą prowadził od 1982 roku aż do swojej śmierci.
Firma świadczyła usługi konsultingowe dla korporacji, rządów i instytucji finansowych, łącząc geopolitykę z interesami gospodarczymi globalnych graczy.
Kissinger doradzał amerykańskim prezydentom obu partii – od Ronalda Reagana po Baracka Obamę i Donalda Trumpa.
Pozostał aktywny politycznie, spotykając się z przywódcami takimi jak Władimir Putin i Xi Jinping.
W lipcu 2023 roku, w wieku 100 lat, po raz ostatni odwiedził w Pekinie przewodniczącego ChRL, Xi Jinpinga.
Kissinger był również członkiem elitarnych gremiów takich jak Grupa Bilderberg, Światowe Forum Ekonomiczne w Davos i Chatham House (Królewskie Towarzystwo Spraw Międzynarodowych).
Te członkostwa potwierdzają, że Kissinger był nie tylko dyplomatą, ale zarządcą globalnej klasy rządzącej – siecią elit finansowych, korporacyjnych i politycznych, które kształtują świat poza demokratyczną kontrolą.
Ukraina, Rosja i kontrowersyjne stanowisko
Kissinger konsekwentnie sprzeciwiał się przystąpieniu Ukrainy do NATO, wpisując ją w obszar wpływów Rosji.
Krytykował politykę sankcji i usprawiedliwiał okupację Krymu.
Jeszcze w maju 2022 roku przekonywał, że Kijów powinien poczynić ustępstwa terytorialne na rzecz Moskwy.
Zdanie zmienił już w lipcu, a w styczniu 2023 roku uznał, że Ukrainę należy przyjąć do Sojuszu.
Zmianę stanowiska potwierdziło wrześniowe spotkanie z prezydentem Wołodymyrem Zełenskim.
To wahanie ujawnia filozofię Kissingera – nie chodziło mu o moralność czy prawa Ukrainy do suwerenności, lecz o kalkulację interesów mocarstw.
Publiczny wizerunek vs. rzeczywisty bilans
Oficjalny wizerunek Kissingera przedstawia go jako mędrca, noblistę i architekta pokoju.
Wielu politologów uznaje go za najlepszego amerykańskiego sekretarza stanu w historii, podkreślając jego sprawność intelektualną i twardy, zręczny styl negocjacyjny.
Zakończył wojnę wietnamską i znacznie poprawił stosunki Stanów Zjednoczonych z ich dwoma głównymi wrogami z czasów zimnej wojny, Chinami i Związkiem Radzieckim.
Jednak krytycy oskarżają go o zbrodnie wojenne za śmiertelne żniwo polityk, które realizował, oraz za rolę w ułatwianiu amerykańskiego wsparcia dla autorytarnych reżimów.
Greg Grandin, autor książki Kissinger’s Shadow: The Long Reach of America’s Most Controversial Statesman, nazywa go „architektem zbrodni przeciwko ludzkości”.
Christopher Hitchens w książce The Trial of Henry Kissinger oskarżył go o odpowiedzialność za zbrodnie wojenne, porównując go do nazistowskich zbrodniarzy.
To rozdarcie między wizją pokoju a praktyką cynicznej kalkulacji geopolitycznej definiuje dziedzictwo Kissingera.
Dziedzictwo – architekt stabilności czy zarządca permanentnego kryzysu?
Henry Kissinger zmarł 29 listopada 2023 roku, pozostawiając po sobie dziedzictwo, które nadal dzieli świat.
Czy był architektem stabilności – człowiekiem, który zapobiegł wojnie nuklearnej między mocarstwami i zdefiniował pragmatyczne zasady współistnienia w świecie po zimnej wojnie?
Czy może był zarządcą permanentnego kryzysu, w którym pokój i wojna stały się elementami tej samej gry o globalną dominację, a stabilność była płacona krwią milionów ludzi w krajach peryferyjnych?
Odpowiedź zależy od perspektywy, którą przyjmiemy.
Z punktu widzenia amerykańskich elit strategicznych i finansowych, Kissinger był geniuszem – człowiekiem, który zapewnił Ameryce globalną dominację, otwarcie na Chiny, kontrolę nad Bliskim Wschodem i osłabienie ZSRR.
Z punktu widzenia ofiar jego polityki – w Chile, Kambodży, Indonezji, Argentynie, Pakistanie, Palestynie – był zbrodniarzem, który instrumentalnie traktował ludzkie życie jako materiał do kalkulacji geopolitycznej.
Kissinger reprezentuje model nowoczesnego stratega systemowego – człowieka działającego na styku dyplomacji, wywiadu, ekonomii i korporacyjnych sieci wpływu, dla którego moralność jest luksusem, a interes jedynym prawem.
Jego filozofia realpolitik stała się dominującym paradygmatem amerykańskiej polityki zagranicznej – paradygmatem, w którym demokracja jest narzędziem wpływu, a nie wartością uniwersalną.
Czy ten model służy pokojowi i prosperity świata, czy raczej umacnia struktury dominacji, w których elity decydują o losach narodów bez demokratycznego mandatu?
Historia Kissingera zmusza nas do konfrontacji z tymi pytaniami i do krytycznej oceny systemu, w którym żyjemy – systemu, którego był jednym z głównych architektów.